30 czerwca 2021 roku obchodziliśmy trzecią rocznicę śmierci płk. dr. Jerzego Pertkiewicza – znanego wśród Tarnowian i niezwykle zasłużonego dla tamtejszej społeczności, żołnierza Wojska Polskiego i Armii Krajowej (ps. „Drzazga”). Jednego z ostatnich żyjących weteranów bitwy nad Bzurą oraz obrony Warszawy, a także uczestnika bitwy pod Jamną, odznaczonego m.in. Krzyżem Walecznych i Virtutti Militari.
Jerzy Pertkiewicz urodził się 25 lutego 1920 roku na Podolu, w miejscowości Czortków (dzisiejsza Ukraina, obwód Tarnopolski) jako syn dwójki farmaceutów – Zygmunta i Stefanii. Gdy był kilkuletnim dzieckiem, jego rodzina przeniosła się do Kalisza. W tym mieście, w latach 1929 –1938 uczył się w Gimnazjum Humanistycznym im. Adama Asnyka. W czasie nauki jego największą pasją stało się harcerstwo, które jak sam mówił, dało mu „moralny kręgosłup” i które było dla niego „drogowskazem w późniejszym postępowaniu”. Po zakończeniu nauki w gimnazjum, Jerzy Pertkiewicz wstąpił do Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty w Szczypiornie. Tydzień przed mobilizacją, w sierpniu 1939 roku, udało mu się ukończyć szkołę i otrzymać stopień plutonowego podchorążego.
Jerzy Pertkiewicz w czasie nauki w Szkole Podchorążych, 1938.
Źródło: internet/archiwum rodzinne.
W czasie mobilizacji otrzymał przydział mobilizacyjny do 29. Pułku Strzelców Kaniowskich (Armia „Poznań”) w którym objął dowodzenie nad plutonem strzeleckim 4. kompanii II batalionu. W Kampanii Wrześniowej zmierzył się z Niemcami w rejonie Łęczycy podczas Bitwy Nad Bzurą. 10 września jego batalion odbił Łęczycę z rąk Wermachtu. Jego pluton poniósł bardzo ciężkie straty w walkach o dworzec Sierpów (15 z 56 żołnierzy poległo), jednak dzięki umiejętnościom dowodzenia Pertkiewicza, w walce na bagnety, plutonowi udało się zdobyć niemiecki ciężki karabin maszynowy, opanować dworzec i wziąć do niewoli żołnierzy wroga. 16 września pluton Pertkiewicza wpadł w zasadzkę podczas przeprawiania się przez Bzurę, jednak dzięki podjętym przez swojego dowódcę decyzjom, udało się wydostać z okrążenia i ruszyć przez Puszczę Kampinoską w kierunku stolicy. Gdy jego oddziałowi udało się przedrzeć do Warszawy poprzez Młociny i Bielany, rozpoczął się szturm generalny wojsk niemieckich. Jerzy Pertkiewicz podczas wojny obronnej został trzykrotnie lekko ranny. Niestety kule dosięgły go również podczas jego ostatniego boju w czasie Kampanii Wrześniowej – w obronie stacji „Warszawa Zachodnia” 27 września. Odniesione rany okazały się na tyle poważne, że spowodowały utratę przytomności. Jerzy Pertkiewicz spędził kilka godzin między ciałami poległych towarzyszy, zanim przetransportowano go do szpitala polowego. Chcąc uniknąć trafienia do niewoli, uciekł z placówki medycznej do rodzinnego Kalisza.
Po powrocie Pertkiewicz zaangażował się w odbudowę 29. Pułku Strzelców Kaniowskich, ale niedługo później został wysiedlony do Tarnowa. Tam również zaangażował się w działania konspiracyjne i 12 lutego wstąpił do miejscowego ZWZ pod pseudonimem „Drzazga”. W Tarnowie zatrudnił się jako pomoc w aptece ojca Zygmunta – również współpracującego z państwem podziemnym (ps. Zbudowski). Budynek apteki pełnił funkcję punktu kontaktowego i miejsca kolportażu prasy podziemnej. Sam Pertkiewicz został przydzielony do pionu sanitarnego i pełnił funkcje szkoleniowe przed nadchodzącą Akcją „Burza”. Podchorąży Pertkiewicz był odpowiedzialny za formowanie i zaopatrzenie w leki i opatrunki szpitala polowego w Trzemesnej, który zlokalizowany został w miejscowej leśniczówce.
Po rozpoczęciu Akcji „Burza” Pertkiewicz został dowódcą plutonu 3. kompanii strzeleckiej „Regina” w batalionie „Barbara”, wchodzącego w skład 16. Pułku Piechoty Armii Krajowej. Brał udział w wielu akcjach dywersyjnych przeprowadzanych przez batalion w okolicach Tarnowa, a także w bitwie pod Jamną, w której to w obliczu ogromnej przewagi sił niemieckich, Batalion „Regina” odniósł bolesne straty i został zmuszony do odwrotu. Starcie okazało się jednak zwycięskie dla partyzantów, którzy zadali dużo większe niż własne straty Niemcom i Ukraińcom z 5. Pułku Strzelców SS „Galizien” oraz wymknęli się z okrążenia. Jerzy Pertkiewicz został przeniesiony później do nowo utworzonego oddziału „Regina II”. Niestety oddział ten został praktycznie w całości wybity w starciu w miejscowości Dąbry, gdzie został zdradzony przez jednego z miejscowych gospodarzy, który zaalarmował pobliski garnizon Niemiecki. Pertkiewicz zawdzięczał swoje życie jedynie przypadkowi, nie brał bowiem udziału w walce, ponieważ w czasie jednej z wcześniejszych akcji skręcił nogę i został wysłany do dowództwa sztabu z meldunkiem sytuacyjnym.
Płk Jerzy Pertkiewicz podczas obchodów 73. Rocznicy bitwy pod Jamną. 2017.
Źródło: „Usłyszeć historię”.
Po wojnie Jerzy Pertkiewicz podjął studia farmaceutyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Dzięki przenosinom do Krakowa uniknął represji ze strony komunistów, choć nie przesłuchań. Po studiach wrócił do Tarnowa, gdzie podjął pracę w rodzinnej aptece. W 1979 roku na Akademii Medycznej w Krakowie uzyskał tytuł nauk farmaceutycznych. Za swoje zasługi otrzymał szereg odznaczeń z Krzyżem Srebrnym Virtuti Militari na czele. Odznaczony został również Krzyżem Walecznych, Krzyżem Partyzanckim, Krzyżem Armii Krajowej, Medalem za Warszawę, Medalem Wojska, Krzyżem Kampanii Wrześniowej, a także za działalność na rzecz harcerstwa – Krzyżem „Za Zasługi dla ZHP” z Rozetą i Mieczami oraz odznaczenie za pomoc w czasie Rewolucji Węgierskiej 1956. We wrześniu 2010 roku za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2011 roku został natomiast awansowany przez Ministra Obrony Narodowej na stopień pułkownika.
Do końca swojego życia bardzo chętnie podejmował się spotkań z młodzieżą, którą darzył szczególną sympatią i u której – jak sam twierdził, spotykał się z ogromnym patriotyzmem. Wszystkim dał się poznać jako człowiek niezwykle skromny, ciepły, serdeczny i zawsze optymistycznie nastawiony do życia. Zmarł 30 czerwca 2018 roku, w wieku 98 lat.
Pogrzeb śp. Jerzego Pertkiewicza odbył się z pełnymi honorami wojskowymi i zgromadził tłumy ludzi. 4.07.2018. Źródło: Materiał własny.
W oparciu o historię Pertkiewiczów został stworzony film fabularny „Pan Apotheker” w reżyserii Dawida Szpary z udziałem Anny Dymnej. W produkcji jest również kolejny fabularny film, tym razem w całości skupiający się na partyzanckiej działalności pułkownika, pt.: “Drzazga. W stronę chwały”. Premiera filmu planowana jest na jesień 2022. Jerzy Pertkiewicz jest również jednym z bohaterów filmu „Zorza Wolności” o działalności Armii Krajowej na terenie ziemi tarnowskiej oraz dwóch odcinków podcastu „Usłyszeć Historię”. Niniejszy artykuł opiera się właśnie na wspomnianym filmie i podcaście. Wszystkim których zainteresowała sylwetka płk. dr. Jerzego Pertkiewicza zachęcamy do zapoznania się z materiałami dostępnymi na kanale YouTube – „Usłyszeć historię”.
Rafał Kargol